İşğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə ətraf mühitin qorunması, ekoturistik standartlara əməl edilməsi və bu baxımdan bölgənin potensialından düzgün istifadə iqtisadi reinteqrasiyada vacib amillərdəndir. Azad edilmiş ərazilərimizə əhalinin kütləvi qayıdışı, orada yaşayış məntəqələrinin, müasir infrastrukturun yaradılması Qarabağı cəmiyyətimizə yenidən qazandırmış oldu. Bununla belə, bu ərazilərin kütləvi məskunlaşması, eyni zamanda, Qarabağa artan beynəlxalq maraq, xarici turistlərin səyahət həvəsi bölgədə turizm, xüsusən də ekoturizm standartlarının oturuşmasını aktuallaşdırır. Mövzu ilə bağlı ekspertlərin, elm adamlarının fikir və təklifləri cəmiyyətimiz üçün maraq kəsb edir.

Müsahibimiz “Yaddaş” Maarifçi Gənclər İctimai Birliyinin sədr müavini, startapçı, ekofəal Murad İsayevdir.
- İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə ətraf mühitin, o cümlədən su hövzələrinin və onlardakı bioresursların, həmçinin digər təbii resursların qorunması çərçivəsində həyata keçirilən tədbirləri necə qiymətləndirirsiniz?
-Azad edilmiş ərazilərdə ətraf mühitin və təbii resursların qorunması üzrə həyata keçirilən tədbirlər "yaşıl artım" prinsiplərinə uyğun olaraq, ekoloji və iqtisadi dayanıqlılığı təmin etmək baxımından əhəmiyyətlidir. Bu tədbirlər, ərazilərin ekoloji bərpasını, su hövzələrinin təmizlənməsini və bioresursların qorunmasını əhatə edir. Meşələrin bərpası və torpaqların təmizlənməsi, ekosistemlərin bərpasına və bioloji müxtəlifliyin qorunmasına töhfə verir.

Yenilənə bilən enerji mənbələrinin istifadəsi, ətraf mühitin qorunması ilə yanaşı, iqtisadi inkişafı dəstəkləyir. Ekoturizm potensialının artırılması ilə yerli icmaların iqtisadi imkanları genişlənir və turizm sektoru canlanır. Təbiət qoruqları və milli parkların yaradılması, biomüxtəlifliyin qorunması üçün mühüm addımlardır. Eyni zamanda, brakonyerliyə qarşı mübarizə tədbirləri, su hövzələrinin və canlıların qorunmasına yönəlmişdir. Yerli icmaların və əhalinin maarifləndirilməsi, ekoloji biliklərin artırılmasına və ətraf mühitin qorunmasına dəstək verir.

- “Yaşıl artım” prinsiplərinə əməl etməklə ekoturizm potensialından yararlanmaq və bununla həmin ərazilərin səmərəli reinteqrasiyasına töhfə vermək iqtisadi baxımdan da rentabellidir. Həmin bölgənin turistik potensialının yüksək olması da bildirilir. Bu baxımdan, həmin ərazilərdə ekoturizmi inkişaf etdirmək üçün hansı addımlar atılmalıdır?
-Hökumət və qeyri-hökumət təşkilatlarının əməkdaşlığı ilə həyata keçirilən bu tədbirlər, Azərbaycanın "yaşıl artım" strategiyasına uyğun olaraq davamlı inkişafı təmin etməkdədir. Bu yanaşma, azad edilmiş ərazilərin ekoloji və iqtisadi reinteqrasiyasını sürətləndirir.
Azad edilmiş ərazilərdə ekoturizmi inkişaf etdirmək üçün bir neçə addım atılmalıdır. İlk növbədə, ərazilərin ekoloji vəziyyətini yaxşılaşdırmaq və bərpa etmək üçün təmizləmə və bərpa işləri aparılmalıdır. Turistlər üçün cazibədar olan təbii və tarixi yerlərin infrastrukturu inkişaf etdirilməli, yollar və nəqliyyat imkanları təkmilləşdirilməlidir. Yerli icmaların ekoturizm fəaliyyətlərinə cəlb edilməsi və onlara bu sahədə təlimlər verilməsi də önəmlidir. Eyni zamanda, ekoloji maarifləndirmə və təbliğat kampaniyaları vasitəsilə ekoturizmin faydaları haqqında məlumat yayılmalıdır. Milli parklar və qorunan təbiət əraziləri yaradılmalı və bu ərazilərdə ekoturizm üçün uyğun şərait təmin edilməlidir. Nəhayət, beynəlxalq və yerli turistləri cəlb etmək üçün marketing və reklam strategiyaları hazırlanmalıdır.
-Böyük qayıdış çərçivəsində bölgələrə köçürülən əhali, ekoturizm həvəskarları, həvəskar balıq ovçuları və digər qrupların ətraf mühit və ekoturizm baxımından maarifləndirilməsi günün tələbidir. Bu yöndə hansı aksiyalara ehtiyac var?

-Böyük qayıdış çərçivəsində əhaliyə və müxtəlif qruplara ətraf mühit və ekoturizm mövzusunda maarifləndirici aksiyalar təşkil etmək üçün bir sıra kreativ tədbirlər həyata keçirilə bilər. Ekoloji festivallar və açıq hava seminarları təşkil edərək, yerli və xarici mütəxəssisləri cəlb etmək maarifləndirmə işində effektiv ola bilər. Məktəblərdə və icma mərkəzlərində interaktiv təlimlər və ekoloji oyunlar vasitəsilə uşaqlar və böyüklər üçün ətraf mühit bilikləri artırılmalıdır.

Eko-dostluq fəaliyyətlərinə diqqət çəkmək üçün yerli ekoturizm marşrutları üzrə səyahətlər təşkil edilməli və bu marşrutlarda təlimçilər ekoturizmin önəmini izah etməlidir. Rəqəmsal platformalar vasitəsilə (mobil tətbiqlər, sosial media kampaniyaları) maarifləndirici materiallar paylaşılmalıdır. Həvəskar balıqçılar üçün balıqçılıq qaydaları və ekosistemlərə təsiri haqqında məlumatlandırıcı broşürlər və video dərslər hazırlanmalıdır. Eko-sertifikat proqramları vasitəsilə yerli müəssisələr və turistlər üçün ətraf mühitə dost davranışlar təşviq edilməlidir. Nəhayət, yerli ekoloji mərkəzlər və muzeylər yaradaraq, ekosistemlərin qorunması və davamlı turizm haqqında daimi sərgilər və nümayişlər təşkil edilməlidir.
Azad edilmiş ərazilərdə bioresursların və su hövzələrindəki canlıların qorunması üçün qeyri-qanuni ov və brakonyerliyin qarşısının alınması üçün bir sıra tədbirlər görülə bilər. İlk növbədə, müasir texnologiyalardan istifadə etməklə ərazilərdə nəzarət və monitorinq sistemləri qurulmalıdır. Bu, dronlar, kameralar və digər müşahidə avadanlıqları vasitəsilə həyata keçirilə bilər.
-Azad edilmiş ərazilərdə bioresursların, su hövzələrindəki canlıların qorunması ilə bağlı tədbirlər də əhəmiyyət daşıyır. Bu barədə qeyri-qanuni ov və brakonyerliyin qarşısının alınması ilə bağlı hansı tədbirlər görülə bilər? Nə kimi təklifləriniz var?
-Ərazilərdə mütəmadi patrul xidmətləri təşkil edilməli və brakonyerliyə qarşı mübarizə üçün xüsusi təlim keçmiş mühafizə qrupları yaradılmalıdır. Yerli icmaların iştirakı ilə brakonyerlik əleyhinə məlumatlandırma kampaniyaları və təlim proqramları keçirilməlidir. Qanunsuz ovla məşğul olan şəxslərə qarşı sərt cəzalar və cərimələr tətbiq edilməli, bu cəzaların icrası təmin edilməlidir. Eyni zamanda, ekoturizm və qanuni ovçuluq fəaliyyətlərinin təşviq edilməsi üçün yerli əhaliyə alternativ gəlir mənbələri təqdim edilməlidir.

Hökumət və qeyri-hökumət təşkilatları arasında əməkdaşlıq gücləndirilməli və brakonyerliklə mübarizə üzrə beynəlxalq təcrübə və resurslardan istifadə edilməlidir. Su hövzələrinin ekoloji vəziyyətinin bərpası və qorunması üçün xüsusi mühafizə proqramları hazırlanmalı və tətbiq edilməlidir. Son olaraq, ictimaiyyətin dəstəyi ilə brakonyerlik halları barədə məlumat verən şəxslərə mükafatlar təyin edilərək, cəmiyyətin bu məsələyə aktiv qatılması təmin olunmalıdır.

Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyilə Qloballaşan Dünyaya İnteqrasiya İctimai Birliyinin həyata keçirdiyi “Azad edilmiş ərazilərdə ekoturistik standartlar” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb. Müəllifin və ya müsahibin mövqeyi ilə Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin mövqeyi uyğun olmaya bilər.
Tural Tağıyev
AzVision.az