Qədim dövrlərdən bəri duyğuların insan həyatındakı rolu haqqında düşünən filosoflar bu gün süni intellekt texnologiyasının inkişafına necə münasibət bəsləyərdilər? Platondan Aristotelə, Dekartdan Alan Türinqə qədər düşüncə tarixində ağıl, şüur və duyğular haqqında müzakirələr süni intellektin insan duyğularına təsirini anlamaqda bizə yol göstərə bilər.

Platon “Dövlət” əsərində ideal cəmiyyəti dizayn edərkən, emosiyaların ağılla
balanslaşdırılmalı olduğunu vurğulayırdı. Bu gün süni intellektlə dəstəklənən tətbiqlərin emosional zəkaya malik olması faktı Platonun bu fikrini faktiki olaraq canlandırır. Süni intellektin insan duyğularını başa düşmək və onlara lazımi cavab vermək qabiliyyəti Platonun rasional düşüncə və emosional reaksiyalar balansına verdiyi əhəmiyyətin əksi kimi qəbul edilə bilər.

Aristotel “Nikomak etikası” adlı əsərində etik davranış və xoşbəxtliyin orta yolu
tapmaqdan ibarət olduğunu bildirmişdir. Süni intellektin duyğulara təsiri Aristotelin bu orta zəmin axtarışı ilə paraleldir. Emosional dəstək robotlarından tutmuş terapiya proqramlarına qədər AI insanlara emosional tarazlığı tapmağa kömək edə bilər.

Aristotelin “Nikomakey etikası”nda vurğuladığı etik anlayışlar ictimai münasibətlərdə süni intellektin istifadəsi ilə yenidən nəzərdən keçirilmişdir. Aristotel bildirir ki, etika insan davranışını idarə etmək sənətidir. Bu kontekstdə süni intellekt etik normalara uyğun proqramlaşdırılaraq marka və təşkilatların ictimaiyyətlə əlaqələr strategiyalarını təsirli şəkildə istiqamətləndirə bilər. Ancaq unutmaq olmaz ki, bu prosesdə süni intellektin verdiyi qərarlar insan etikasına uyğun olmalıdır.

Dekartın “cogito ergo sum” prinsipi (düşünürəm, ona görə də varam) süni intellektin insan duyğularına təsirini başa düşməkdə mühüm məqama işarə edir. Süni intellekt müəyyən emosional reaksiyaları təqlid edə və insanların emosional ehtiyaclarına cavab verə bilsə də, bu texnologiyaların həqiqətən də “düşünməyə” qadir olub-olmaması mübahisəlidir. Bu, süni intellektin emosional intellektə malik olub-olmaması və insanlar kimi emosional dərinliklərə çata biləcəyi sualını doğurur.

Rene Dekart “Düşüncələr haqqında” əsərində ağıl və bədən arasında fərq qoyaraq insan şüurunun əsaslarını şübhə altına alır. Süni intellektin insan duyğularını anlamaq və onlara cavab vermək qabiliyyəti Dekartın ağıl-bədən dilemmasına müasir perspektivdən baxır. Süni intellektin emosional reaksiyaları təqlid etmək qabiliyyəti Dekartın ağıl haqqında düşüncələri ilə dialoq qurur.

Kantın “Maarifçilik dövrü” yazılarında vurğuladığı azad iradə və fərdi düşünmə
qabiliyyəti süni intellektin ictimai münasibətlərdə rolunu qiymətləndirərkən mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Kant fərdlərin düşünmə qabiliyyətinin azadlığın əsasını təşkil etdiyini müdafiə edir. İctimaiyyətlə əlaqələr strategiyalarını həyata keçirərkən süni intellekt fərdlərin azad iradəsinə hörmət etməli və onları manipulyasiya etmək üçün alət kimi istifadə edilməməlidir.

Alan Turinqin məşhur “Türinq Testi” maşının insan səviyyəsində intellektə malik olub- olmadığını qiymətləndirir. Bu sınaqdan kənara çıxaraq, süni intellektin duyğuları anlamaq və ifadə etmək qabiliyyəti Turinqin insan intellektinin sərhədlərini şübhə altına alır. Süni intellektin emosional zəkasına Türinqin vizyonunun praktiki tətbiqi kimi baxmaq olar.

Nəticədə, süni intellektin insan duyğularına və ictimai münasibətlərə təsiri Platonun reallığı dərk etməsindən tutmuş Aristotelin etika anlayışına, Dekartın şüur anlayışından Kantın iradə azadlığını vurğulamasına qədər bir çox fəlsəfi fikirlərlə əlaqələndirilə bilər.

Bu texnologiya insan duyğularını anlamaq və təqlid etmək qabiliyyəti ilə diqqəti cəlb etsə də, onun etik dəyərlər və fərdi azadlıqlar kontekstində istifadəsi diqqətlə qiymətləndirilməlidir. İctimaiyyətlə əlaqələrdə süni intellektin rolu brendlər və təşkilatlar üçün yeni imkanlar təqdim edərkən, bu prosesdə insan mərkəzli yanaşmanın əhəmiyyəti bir daha gündəmə gəlir.
Aida Ramiz